Չարենցի վիճահարույց «անտիպները»` ժամանակի բնութագիր

«Անտարես» հրատարակչությունը Եղիշե Չարենցի ծննդյան 115-ամյակի առիթով հրատարակել է մեծ բանաստեղծի եռահատոր «Ընտիր երկերը»:

Մոտ երկուսուկես տարի առաջ «Անտարեսը»` չարենցագետ Դավիթ Գասպարյանի հետ, նախաձեռնել էր հրատարակել Չարենցի ընտիր երկերի երեքհատորյակը: Առաջին երկու հատորներն ընդգրկում են Չարենցի ժառանգության հանրահայտ ընտիր կտորները: Մի փոքր խնդրահարույց էր երրորդ հատորը, որը պետք է ընդգրկեր Չարենցի արդարացումից հետո (1954 թ.) հայտնաբերված ձեռագրերի ընտրանին, այսինքն` 1934-1937 թթ. ստեղծագործությունները:
«Անտարես» հրատարակչության գլխավոր խմբագիր ԱՐՔՄԵՆԻԿ ՆԻԿՈՂՈՍՅԱՆԻ տեղեկացմամբ` դրանցում ընդգրկված էին գործեր 1983-ին Անահիտ Չարենցի տպագրած «Անտիպ և չհավաքված երկեր»-ից, 1996-ին` Դավիթ Գասպարյանի աշխատասիրությամբ լույս տեսած «Նորահայտ էջեր»-ից, 2007-ին` Ալբերտ Իսոյանի և Անահիտ Չարենցի աշխատասիրությամբ լույս տեսած «Վերջին խոսքը» ժողովածուից և մամուլում տպագրված, տարբեր պահոցներում պահվող Չարենցի տարբեր ձեռագրերի վերծանումից:
«Այս հատորի պարագայում առաջացավ նույն վեճը, որ Չարենցի ընտանիքն ուներ Դավիթ Գասպարյանի` այս տարի կազմած և «Նաիրի» հրատարակչության լույս ընծայած «Գիրք մնացորդաց» վերնագրով գրքի առնչությամբ,- ասաց նա:- Ամբողջ խնդիրն այն էր, որ անտիպ ձեռագրերում կան էրոտիկ, պաթոլոգիկ, պոռնոգրաֆիկ, հոմոսեքսուալ շերտեր ու ակնարկներ, ինչը Չարենցի դուստրը հարկ չի համարում գոնե այս շրջանում լույս տեսնող գրքերում ներառել: Վեճը հասավ նրան, որ Անահիտ Չարենցը նամակ գրեց հանրապետության նախագահին, և «Գիրք մնացորդացը» արգելվեց»:
Քանի որ նոր լույս տեսած հատորը ներառում էր ինչ-որ մաս «Գիրք մնացորդաց»-ից, ծագել է նույն խնդիրը` ո՞ր գործերը պետք է թողնել, ո՞րը հանել, ինչն էլ ուշացրել է գրքի տպագրությունը: Բանակցությունների ընթացքում որոշվել է, որ անոտացիայից պետք է հանվի «Գիրք մնացորդաց» վերնագիրը, իսկ գրքի այն բաժինը, որ վերնագրված է «Գիրք մնացորդաց», վերնագրվել է «Անտիպ ժառանգություն»: Ժառանգների խնդրանքով հրատարակությունից դուրս է մնացել նաև Ստալինին նվիրված մեկ բանաստեղծություն:
«Սա անձնական վեճ չէ, նուրբ խնդիր կա. Չարենցի այդ գործերում հայհոյանքներ կան մարդկանց հասցեին, որոնց ժառանգներն այսօր կենդանի են, ինչի համար, բնականաբար Անահիտ Չարենցը մարդկայնորեն էլ կարող է վատ զգալ»,- ասաց Ա. Նիկողոսյանը, ընդգծելով, որ գիրքը տպագրվել է ժառանգների համաձայնությունը ստանալուց հետո միայն, այսինքն, արգելքի խնդիր չկա, և այն արդեն վաճառվում է գրախանութներում:
Խոսակցություններն ու բանավեճերը, իհարկե, կշարունակվեն: Զրուցակիցս վստահ է, որ, բացի անձնական վեճերից, այս կամ այն գործը տպագրելու-չտպագրելու զրույցներից, կլինեն նաև տեքստաբանական խոսակցություններ, որովհետև բարդ պրոցես է ձեռագիր վերծանելը, և շատ հնարավոր է, որ Դավիթ Գասպարյանն իր աշխատանքի ընթացքում որևէ տառ սխալ կարդացած լինի, ինչ-որ մեկը կարդա, վերծանի և հայտարարի, որ նա սխալ է արել:
«Չարենցն այն գրողն է, որի անվան շուրջ շատերն իրենց իրավատեր են համարում, անկախ այն բանից ինչքան են աշխատել նրա բնագրերի վրա կամ չեն աշխատել: Մեր գրական դաշտում, երբ մեկը մի բան է անում, մյուսները, որ ոչինչ չեն անում, սկսում են քար գցել նրա վրա: Բայց պետք է հասկանանք, որ Չարենցը, կոպիտ ասած, ոչ մեկիս բոստանը չէ, և եթե մի բան պետք է անենք, ապա ի շահ նրա ու իր բնագրերի»:
Արքմենիկ Նիկողոսյանի կարծիքով` այդ գործերը, ինչպես շատերն են պնդում, չեն աղավաղում Չարենցի կերպարը, ընդհակառակը, օգնում են խորապես ճանաչելու Չարենցին և այն մեծ ողբերգությունը, որ նա ապրել է 34-37 թվականներին: «Չարենցը 25 տարվա ստեղծագործական կյանք է ապրել և ոչ մի հուշագրության մեջ, ոչ մի արխիվային փաստաթղում չկա ակնարկ այն մասին, որ նա, ասենք, 21 թվականին էլ է գրել այդ տեսակի բանաստեղծություններ,- նշեց գրաքննադատը:- Ես կարծում եմ, որ այդ գործերով Չարենցը նաև իր վերաբերմունքն է արտահայտում իր ժամանակի բարքերի նկատմամբ: Դրանք ավելի շատ ժամանակի, «վերխուշկա» կոչվածներում տիրող հոգևոր, բարոյական մթնոլորտի արտացոլումն են»:

Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ